Met een buitengewoon wrange aanleiding verwelkomt de oververhitte Nederlandse arbeidsmarkt een grote groep potentiële werknemers. Een deel van de Oekraïners die door de Russische invasie noodgedwongen hun land verlieten, wil en kan hier aan de slag. Begin juni vonden al ruim 13.000 van deze vluchtelingen een baan in ons land. Er zullen er nog aanzienlijk meer volgen. Werkgevers moeten zich realiseren dat Oekraïense werknemers vaak specifieke ondersteuning behoeven. Verder is waakzaamheid geboden om misstanden uit te sluiten.

Fotografie: Shutterstock/Peter Braakman
 
Nood breekt wet. Daarom geeft het kabinet Oekraïense vluchtelingen laagdrempelig toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt. Werk is een zinvolle tijdsbesteding en zorgt voor inkomen. Door Oekraïners in dienst te nemen, helpen Nederlandse bedrijven deze vluchtelingen. Tegelijkertijd halen ze nieuwe medewerkers in huis die in veel sectoren zo hard nodig zijn.
 
Vrijstelling
Op grond van een Tijdelijke Beschermingsrichtlijn kunnen gevluchte Oekraïners nu tot drie jaar hier verblijven zonder asiel aan te vragen. Vanaf 1 april mogen zij zonder tewerkstellingsvergunning in loondienst aan de slag. Wel is een Burgerservicenummer vereist. Ook moeten werkgevers een Oekraïense medewerker uiterlijk twee werkdagen voor aanvang van de werkzaamheden melden bij het UWV. Hierbij is opgave nodig van periode, aantal uren, functie en loon.
 
Dezelfde rechten
Aan de hand van informatie uit de melding kan de Arbeidsinspectie controleren of werkgevers zich houden aan onze arbeidswetten. Werknemers uit Oekraïne hebben dezelfde rechten als hun Nederlandse collega’s. Denk aan een veilige werkplek, minimumloon en vakantiedagen. Is er een cao dan geldt deze ook voor Oekraïense medewerkers. Blijft melding achterwege dan kan de Arbeidsinspectie een boete opleggen.
 
Meer structuur
Net als bij woonruimte vonden Oekraïners aanvankelijk vooral via rechtstreekse contacten uit de privésfeer of lokale netwerken een baan bij Nederlandse bedrijven. Gaandeweg is steeds meer structuur ontstaan en neemt de ondersteuning bij bemiddeling toe. Bedrijven die Oekraïense medewerkers in dienst willen nemen, kunnen zich onder meer wenden tot het WerkgeversServicepunt in de eigen gemeente. Verder zijn er veel regionale initiatieven en is Vluchtelingenwerk een mogelijk aanspreekpunt, net als commerciële partijen zoals uitzendbureaus. Die zorgen ervoor dat een Oekraïense uitzendkracht wordt aangemeld bij het UWV. Voor vrijstelling gelden dezelfde voorwaarden als bij vluchtelingen in loondienst.
 
Ruim 21% aan de slag
Begin juni waren volgens opgave van het UWV ongeveer 13.200 Oekraïense vluchtelingen in Nederland aan het werk. Dit betekent dat ruim 21% van alle op dat moment geregistreerde vluchtelingen een baan had. Bijna de helft hiervan was werkzaam via een uitzendbureau, onder meer als schoonmaker of productiemedewerker. De horeca nam met 11% de tweede plaats in; de regio Amsterdam was daarbij het belangrijkste gebied.
 
Grove misstanden
Voor de Russische inval waren Oekraïners al in toenemende mate werkzaam in ons land als zogenaamde derdelanders. EU-lidstaten als Polen, Tsjechië en Hongarije hebben een associatieverdrag met Oekraïne. Oekraïners kunnen in deze landen een werkvergunning aanvragen en daarmee ook in ons land aan de slag. Dat gebeurt vooral in de land- en tuinbouw, logistiek en bouw.
Bij dergelijke arbeidsmigranten gaat al vele jaren veel mis: karige beloning, slechte huisvesting, geen zekerheid. Malafide uitzendbureaus spelen een kwalijke rol. Als voorzitter van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten deed Emile Roemer in 2021 in Business een oproep om de uitbuiting van arbeidsmigranten structureel aan te pakken.
 
Deporteren
Die oproep is nog altijd actueel. Begin juni maakte CNV Vakmensen melding van een schrijnende situatie bij Oekraïense werknemers in een Westlands tuinbouwbedrijf. Een groep vrouwen werd hiertoe na de vlucht uit Oekraïne in Polen gerekruteerd door een lokaal uitzendbureau. Hun contracten deugden van geen kant, stelde CNV. Weliswaar werkten zij voor het minimumloon maar door allerlei inhoudingen lag het werkelijke salaris veel lager. Zo moesten de vrouwen betalen voor vervoer naar Nederland en maandelijks administratiekosten afdragen aan het uitzendbureau. Bij niet komen opdagen en fouten tijdens het werk volgden boetes, net als wanneer ze informatie zouden geven over hun arbeidsvoorwaarden. In het contract stond zelfs dat werknemers bij een overtreding konden worden gedeporteerd naar Oekraïne, ondanks de oorlog.
 
Nog nooit meegemaakt
“Ik werk 34 jaar met arbeidsmigranten maar dit heb ik nog nooit meegemaakt,” meldde bestuurder Henry Stroek van CNV Vakmensen. Na het aankaarten van de misstanden wezen de betrokken partijen – zoals zo vaak – in eerste instantie naar elkaar.
De kans is groot dat deze situatie geen incident is. Gezien het forse aantal Oekraïners dat in korte tijd de Nederlandse arbeidsmarkt betreedt, is het zaak alert zijn op misstanden bij deze kwetsbare groep. Zeker als zij via een ander land als uitzendkracht aan de slag gaan. Werkgevers hebben hierbij een grote verantwoordelijkheid.
Volgens de Arbeidsinspectie trof het tuinbouwbedrijf in bovenstaande situatie overigens geen blaam. De werkgever zegde de samenwerking met het Poolse uitzendbureau op. Een Nederlands uitzendbureau bood de Oekraïense werknemers een contract aan; zo kunnen zij hier blijven werken.
 
Opleiding en taal
Ruim 80% van de jongeren in Oekraïne – meer dan in ons land – volgt een aanvullende opleiding. In het onderwijs is veel aandacht voor technische beroepen. Sommige Oekraïners spreken Duits, een deel beschikt over een basiskennis Engels waarmee ze in een behoorlijk aantal functies uit de voeten zouden moeten kunnen. Zo is het in onze grote steden al geruime tijd niet vreemd dat mensen in het Engels worden aangesproken in winkels of de horeca.
 
Rijbewijs geldt niet
Sectoren waar strenge voorwaarden of hoge veiligheidseisen gelden, liggen minder voor de hand. Denk aan de zorg maar ook aan de bouw, waar een VCA-veiligheidscertificaat vereist is. Voor een baan als vrachtwagenchauffeur is een in de EU-geldig C/CE-rijbewijs met Code 95 nodig. Oekraïense rijbewijzen voldoen niet aan deze eis. Uiteraard is het wel mogelijk een Nederlands rijbewijs te halen. Voor een ervaren chauffeur zou in elk geval het praktijkdeel snel haalbaar moeten zijn.
 
Anticipeer op ondersteuning
Werkgevers die overwegen Oekraïense arbeidskrachten aan te nemen, moeten zich terdege realiseren dat deze mensen vaak veel hebben meegemaakt. Ook de onzekerheid over het lot van achtergebleven naasten en de toekomst van hun land heeft psychisch veel impact. De kans is reëel dat dit het functioneren soms beïnvloedt. Werkgevers moeten daarop voorbereid zijn en idealiter rekening houden met de noodzakelijke support. Ook kan het verstandig zijn om meerdere Oekraïners aan te nemen; zij hebben dan steun aan elkaar.
 
Structurele impuls?
De oorlog in Oekraïne duurt voort. De instroom van vluchtelingen vooralsnog ook. In maart schatte ABN Amro dat uiteindelijk tussen de 100.000 en 150.000 Oekraïners naar ons land zullen komen. De bank verwacht dat ongeveer de helft van deze mensen binnen afzienbare tijd hier aan de slag gaat.
De vraag is wat er gebeurt als de oorlog eindigt – hopelijk op kortst mogelijke termijn. De meeste Oekraïense vluchtelingen zullen terugkeren naar hun moederland. Maar het is goed mogelijk dat een deel in Nederland wil blijven werken. Wat nu uit nood geboren is, kan straks een structurele positieve impuls betekenen voor onze economie. Voorwaarde is wel dat de overheid deze participatie blijvend faciliteert.
 
PRAKTISCHE HULPMIDDELEN
Als taal een bottleneck vormt, kan een zogenaamde pictokaart helpen. Via symbolen worden daarbij zinnen of gebeurtenissen verduidelijkt. Dergelijke kaarten worden bij het onderwijs van Oekraïense kinderen gebruikt. In arbeidssituaties kan zo’n visueel communicatie-instrument eveneens van waarde zijn, net als een vertaalkaart. Dergelijke hulpmiddelen zijn via diverse instanties verkrijgbaar. Ook laten werkgevers ze op maat maken, voorzien van specifieke informatie.