Omstandigheden veranderen continu. Dat vraagt om aanpassingen in gedrag. De vraag daarbij is steeds vaker: hebben die aanpassingen in gedrag wel een positief effect op de omstandigheden? Ik waag dat te betwijfelen. Zo las ik in Trouw van 2 september 2020 het bericht "Overbelaste wijkagent heeft geen tijd meer voor contact". Een conclusie die de Inspectie Justitie en Veiligheid in een recent verschenen rapport trekt. De strekking van het verhaal doet mij denken aan de lijfspreuk van jurist Michel Blom: "Voorkomen is beter dan vóórkomen". Waarom ik daaraan moet denken?
De wijkagent wordt volgens het rapport steeds vaker ingezet voor noodhulp. Ze hebben daardoor steeds minder tijd voor echt contact met de mensen in hun wijk. Contact dat er voorheen voor zorgde dat de agent wist wat er leefde in zijn wijk. Kennis die ervoor zorgde dat hij op tijd met de betreffende mensen in gesprek kon gaan om conflicten of escalaties te voorkomen. Gevolg is dat - veelal jongeren - de confrontatie aangaan met elkaar, waardoor onrustige situaties in woonwijken ontstaan. Situaties waar vervolgens diezelfde politie aan te pas moet komen, waardoor de aanstichters niet zelden voor de rechter moeten verschijnen om zich te verantwoorden. Hun gedrag had zeer wel mogelijk voorkomen kunnen worden door de wijkagent wanneer hij of zij tijd en ruimte had gekregen om een vinger aan de pols te houden. Daarmee in verbinding blijvend met de inwoners van zijn of haar wijk.
Als sociobioloog observeer ik het gedrag van apen en houd ik mensen aan de hand daarvan een spiegel voor. Hoe zorgen apen er dan voor dat zij in 'hun wijk' het sociale gedrag in goede banen leiden? Simpel: apen vlooien elkaar. Niet omdat zij vlooien hebben, integendeel. Vlooien zorgt bij apen voor sociale binding. Zij voeden daarmee het mechanisme van wederkerigheid. Een van de zeven beinvloedingsmechanismen voor (menselijk) gedrag, zoals onderzocht en beschreven door Robert Cialdini. Wanneer de ene aap de andere vlooit, krijgt deze daar op den duur iets voor terug. Dat kan zijn voedsel, maar ook steun wanneer er een conflict dreigt. Interessant om u te realiseren dat de meeste apensoorten hun hele leven in dezelfde 'wijk' wonen. Het zou daarom heel onverstandig zijn om conflicten te veroorzaken of te laten voortbestaan. Het zou je sociale positie binnen de groep aanzienlijk verslechteren. Vlooien is dus een manier om aan sociale veiligheid te werken en te zorgen voor rust in de groep. Daarnaast zorgt de aanraking tijdens het vlooien voor het vrijkomen van het hormoon oxytocine. In de volksmond wordt dat hormoon het bindingshormoon genoemd. Het komt ook vrij bij een moeder die haar kind zoogt. De aanraking, het persoonlijke contact, zorgen ervoor dat we binding gaan ervaren. Binding die bijdraagt aan het vergroten van de sociale veiligheid.
Terug naar 'oom agent'. Het rapport van de inspectie concludeert in mijn biologische ogen volkomen terecht en, als je naar de apen kijkt, volkomen voorspelbaar, in zoveel woorden eigenlijk dat agenten te weinig tijd hebben om te vlooien. Zij raken het contact met hun wijk kwijt. Dat maakt het veel lastiger om te anticiperen op onwenselijk gedrag. Zo wordt preventief optreden steeds vaker repressief optreden. En dat terwijl de aanwezigheid van een wijkagent juist bedoeld is om de sociale veiligheid in een wijk te vergroten.
Een andere plek waar dit verschijnsel optreedt is binnen bedrijven en organisaties. Waar managers zo opgaan in hun werk dat zij onmogelijk tijd vrij kunnen maken om het persoonlijke contact met hun team te onderhouden en te werken aan het opbouwen van wederkerigheid. Totdat je als managementteam de steun van je medewerkers nodig hebt. Dan zal blijken of je voldoende hebt gevlooid om die steun te krijgen.
Of het nu gaat om mensen in woonwijken, om agenten die preventief kunnen werken of om medewerkers en managers in bedrijven, laten we de omstandigheden zo snel mogelijk veranderen naar een situatie waarin voldoende ruimte en tijd wordt gemaakt om elkaar te vlooien. Dat komt de sociale veiligheid zeker ten goede.
.jpg)
.jpg)
